برنامه ریزی درست و منطقی برای رسیدن به طرح مطلوب در فضای داخلی فروشگاه و همین طور طراحی زیبا و شایسته برای مشتریان، نیازمند وجود طرحی خلاق، متنوع و انعطاف پذیر هست. طرحی که در جلب رضایت مشتریان و در نهایت موفقیت یک فروشگاه بسیار تاثیر گذار خواهد بود.   
در این مقاله برخی نکات کاربردی در رابطه با تهیه طرح های اولیه فروشگاه ارائه خواهم داد. مواردی که در شروع طراحی باید در مورد اونها فکر بشه. در واقع تصمیم دارم در این مقاله جهت فکری طراح برای طراحی داخلی فضای فروشگاه رو توضیح بدم.
طراح برای رسیدن طرح درخور و شایسته در فضای فروشگاهی، در رابطه با موارد زیر باید برنامه ریزی و تصمیم گیری کند:
ساماندهی بخش های  مختلف فروشگاه
تعیین مسیرهای حرکتی مشتریان
نحوه ی چیدمان قفسه ها
تنوع در فرم و شکل معماری به فراخور فضا
رنگ و بافت مصالح
نور پردازی
تهویه و پیش بینی تأسیسات خاص
در ادامه در مورد هر کدام از موارد بالا توضیحات بیشتری ارائه خواهم داد.

در طراحی فروشگاه سه بخش مهم وجود دارد که طراح باید آنها را ساماندهی کرده و بین آنها ارتباط فیزیکی مناسب بر قرار کنه، بخش فروش و عرضه ی کالا، بخش اداری و پشتیبانی.
بخش پشتیبانی و اداری در خدمت بخش فروش هستند بنابراین طراحی بخش فروش مهم ترین بخش طراحی ست، که در طراحی تمام بخش های دیگه مستقیما تاثیرگذار هست. در واقعا بخش پشتیبانی، کالا را قبل از ورود به فضای فروش ساماندهی و آماده می کنه و بخش اداری هم وظیفه ی نظارت و مدیرت بر دو بخش دیگه رو بر عهده داره.
بنابراین ارتباط فیزیکی مناسب در جانمایی این سه بخش باید انجام بشه، به نحوی که ارتباط مستقیم با هم داشته باشند و حتی المقدور مانع فیزیکی در مسیرهای ارتباطی وجود نداشته باشه. برای هر کدام از این سه بخش باید مرزبندی مشخصی ایجاد کرد که شیوه های طراحانه ی زیادی هم برای این کار وجود داره،

مثل:
مرزبندی از طریق تغییر در فرم پلان
تغییر الگو یا متریال کفسازی در مسیرهای دسترسی به هر بخش
تغییر مواد و مصالح پوشاننده دیوارها
ایجاد تغییر با نورپردازی متفاوت
تعیین محل و درگاه وردی به هر بخش

تعیین مسیرهای حرکتی مشتریان

مهم ترین موضوع این هست که ارتباط بین بخش های مختلف عرضه ی کالا باید با نظم و ساماندهی مرتبی انجام بگیره. به عنوان مثال برخی از برندهای فروش پوشاک کالا رو برای رنج سنی مختلف عرضه می کنند، بنابراین مسیرهای حرکتی افراد برای دسترسی به کالای هر بخش نباید با هم تداخل داشته باشه.
چیدمان کالا از مقابل مغازه ابتدا برای کلاهای پرفروش پر طرفدار هست و هر چه به انتهای مغازه نزدیک می شویم وسایلی قرار می گیرند که جزء کالای پر مخاطب اون برند محسوب نمی شن.
اما چیزی که خیلی مهمه توجه به این موضوع هست که نظم تحت هر شرایطی باعث ایجاد آرامش و امنیت روانی در مشتریان می شه و تاثیر روانی مناسبی بر روی مخاطب داره.
باعث می شه مخاطب اصول زیبایی شناسی مناسبی که در طراحی فضا رعایت شده رو بهتر درک کنه، بنابراین مشتریان با راحت ترین و آسان ترین شیوه ی ممکن به قفسه های عرضه ی کالا دسترسی پیدا می کنند و این رضایت خاطر باعث بازگشت مشتری به فضا می شه.
نکته ی مهم این هست که کالای مشابه باید نزدیک به هم چیده بشن تا وقتی مشتری در یک محدوده ی فضایی قرار می گیره قدرت انتخاب بیشتری داشته باشه. بنابراین مسیرهای حرکتی باید مشتریان رو از ورودی به سمت بخش های مختف عرضه ی کالا و بعد بخش صندوق و خروجی هدایت کنند.
در فضاهای داخلی عوامل متفاوتی بر گرایش افراد به بخش خاصی اثرگذار است. این موضوع تا حد زیادی به موقعیت در وردی بستگی دارد و همین طور اینکه مشتریان از بدو ورود به فضا چه بخشی رو جذاب تر می ببند . نحوه ی طبقه بندی محصولات و تابلوها و علائمی که مشتریان رو راهنمایی می کنند بر این موضوع اثرگذار هستند.
مسیرهای حرکتی باید خوانا و با عرض مناسب باشه تا مشتریان وقتی محو تماشای کلا و خرید اجناس هستند موقعیت مکانی خودشون رو  نسبت به درب خروجی گم نکنند. مسیرهای حرکتی در فروشگاه ها باید باعث کاهش سردرگمی  و همین طور بارترافیکی فضا شده و رفت و آمد به فضا رو کنترل کنه.
مسیرهای حرکتی در فروشگاه معمولا به شکل های زیر جانمایی و تعریف می شن:
ورودی وسط و عرضه ی کالا در دو طرف مسیر حرکتی
 ایجاد فضای مکث برای انتخاب مسیر حرکتی

عبور مشتری از یک مسیر خاص ( مشتری از یک بخشی مشخصی وارد شده، کالا رو مشاهده کنه و از یک بخش مشخصی هم خارج بشه.

اجناس باید به تفکیک و با نظم مناسبی در قفسه ها چیدمان بشن. این موضوع هم باعث ایجاد نظم بصری در فروشگاه می شه و هم مشتریان به راحتی موتونن کالایی که احتیاج دارند رو خریداری کنند. یک چیدمان خوب احساس مثبت و میل بیشتر به  خرید کردن رو در ذهن مخاطب ایجاد می کنه.
گاهی اوقات زیر قفسه های برخی کالاها به واسطه نوع محصولی که داخلشون چیده شده زود کثیف می شه، میوه ها نمونه های خوبی در این مورد هستند. به همین دلیل داشتن چرخ برای امکان جا به جایی قفسه ها گزینه بسیار مناسبی هست زیرا قفسه به راحتی جا به جا شده و زیر آن تمیز می شه.

چیدمان درست حتی باعث کاهش ضایعات حاصل از کالا می شه. در یک فروشگاه ممکنه بنا به نوع کالایی که عرضه می شه گونه های مختلفی از قفسه ها وجود داشته باشه؛ قفسه های ساده، یخچالی و فریزری. اما مهم ترین بخش این هست که افراد قبل از تهیه کالا بتونن اونها رو لمس کرده و با کالای دیگه مقایسه کنند.
تعیین ابعاد و اندازه ی قفسه ها با توجه به نوع مشتری یکی دیکه از مواردی هست که در مقاله "عناصرکالبدی فروشگاه" در بخش قفسه های فروش توضیحاتی ارائه دادم. اما توجه به سن و روحیه مخاطب در فرم و شکل و رنگ قفسه ها و همین طور شیوه ی نمایش کالا موثر است.
در مقاله "عناصرکالبدی فروشگاه" در رابطه با نوع قفسه ها از بابت نحوه ی نگهداری کالا توضیح دادم اما اگر بخوام از در رابطه با اشکال متداول قفسه ها نکاتی رو بگم باید بگ که قفسه ها علاوه بر داشتن هر شکل و فرم خاصی می تونن در یکی از گروه های  زیر قرار بگیرند:

قفسه های ثابتی که زیر آنها آزاد و قابل شست و شو است
قفسه های چرخ دار و متحرکت
قفسه برای آویز لباس ها
قفسه های کشویی
قفسه هایی که هم قابلیت آویختن کالا رو دارند و هم قابلیت جایگذاری

اما برای چیدمان هر یک از این قفسه های به نقطه ی طلایی چشم و ارتفاع قد مخاطب باید توجه داشت، زیرا کالایی که در ارتفاع چشم مخاطب قرار می گیرند توجه بیشتری بهشون جلب می شه. بنابراین نقاط طلایی قفسه های بهترین منطقه برای چیدن کالای جدید و ناشناخته هست. بهتر است اشیائی  که با هم استفاده می شوند یا مکمل هم هستند در کنار هم چیده بشن.

فضای داخلی فروشگاه در نگاه اول به وسیله عناصر اصلی معمار ی یعنی کف، سقف، دیواره ها و ستون ها، پله، در و پنجره ها تعریف می شن. در مرحله بعدی بخش بندی ها و عرصه بندی های فضای داخلی به واسطه قفسه ها، مبلمان و عناصر تزیینی انجام می شه.
وقتی در این مرحله از طراح داخلی کمک گرفته می شه توقع آن است که این فضاها با نگاه متفاوت و در عین حال یکپارچه ساخته بشه. کلیت ارتباط بین این بخش ها باید با هم اتصال و هماهنگی مناسب داشته باشند و یک کل واحد در نهایت ساخته بشه، تا هم هویت برند و نام تجاری مجموعه را نمایان کنند و هم هم باعث فروش بیشتر محصولات بشن.
در واقع رنگ غالب فضا باید با هویت برند و نوع و رنگ لوگو همخوانی و تناسب داشته باشه. طوری که یک رنگ یا متریال خاص در تمامی شعبات مورد استفاده قرار بگیره.

دیوارهای فضا: 

در  دیوارها فقط عناصر جدا کننده محسوب نمی شن بلکه محلی برای نصب و نمایش کالا و حتی نشانه های حرکتی برای ورود به بخش های مختلف هم محسوب می شن. رنگ و متریال و دیوارها و همین طور ارتفاع دیوارهای الحاقی باید در هماهنگی کامل با محصول باشه.
به عنوان مثال برای فروش کالای ارزشمندی مثل طلا نمی تونیم از متریال خشنی مثل فلز زنگ زده برای دیواره های طلافروشی استفاده کنیم.
البته گاهی اوقات قفسه های فضا نقش دیوارهای جدا کننده رو ایفا می کنند. و یا حتی بر روی تمام دیوارها قفسه نصب می شه در این حالت شاید قسمتی که با قفسه ها پوشانده شده بیشتر از باقی قسمت ها به چشم بیاد اما استحکام نوع متریال و رنگ قسمت های بالایی قفسه ها هم اهمیت داره زیرا تمیزی طرح رو نشون می ده.
امروزه پوشش های متناسبی که قابل شست و شو هستند و در رنگ ها و نقش های مختلف ارائه می شن می شه برای پوشش های دیوارها استفاده کرد؛ مثل: کاغذدیواری، پوستر های تبلیغاتی، رنگ های مات و براق و... . درواقع در فروشگاه های انواع دیوارهای با پوشش های مات و براق و مشبک قابل اجرا هستند.

سقف:

برای فروشگاه ها هم مثل هر فضای دیگه ای داشتن ارتفاع بلند یک امتیاز محسوب می شه. اما در فروشگاه ها نسبت به جاهای دیگه این ویژگی کاربرد بهتری داره چون امکان اجرای نیم طبقه برای بردن بخشی از فعالیت ها به طبقه ی بالا خیلی کاربردی هست.
اما طرح سقف و شیوه ی نورپردازی اون می تونه در ایجاد تمرکز به بخش خاصی نقش خیلی مهمی داشته باشه. اگر با طرح سقف می خواهیم به بخش خاصی از فروشگاه تاکید داشته باشیم، نورپردازی سقف اهمیت بیشتری پیدا می کنه چون نوع نور آویز سقفی و یا حتی خطی، بر این موضوع خیل تاثیرگذار است.
شکل سقف کاذب هم در عین حال که می تونه خیلی متنوع باش ولی می تونه بخشی از تاسسیات رو داخلی خودش پنهان کنه هر چند که امروزه بیرون بودن تاسیسات از سقف و طراحی اکسپوز خیلی متداول و پرطرفدار شده.

کف:

از اونجایی که کف فروشگاه به واسطه عبور مشتریان و حرکت دادن چرخ های دستی بسیار بیشتر از بخش های دیگه در معرض آسیب هست، هم باید از مصالح مقاوم و باکیفت استفاده کرد و هم مصالحی که قابلیت شست و شو و نظافت داشته باشند.
به علاوه استفاده از مصالحی که در صورت بروز خرابی به راحتی قابلیت تعویض و ترمیم داشته باشه این امکان رو ایجاد می کنه که در صورت بروز هر مشکلی ظاهر فروشگاه از بین نره و فرسوده نشه.
یکی از نکات مهم این هست که تا جایی که ممکن هست در فروشگاه اختلاف سطح نداشته باشیم چون این موضوع باعث می شه که، هم فضای پرسپکتیو های کسترده ای، در فضا ایجاد کنیم و فضا بزرگتر به نظر بیاد و هم اینکه سالمندان، معلولان و کودکان با احتمال آسیب کمتری در فضا بتونن حرکت کنند.
در برخی از فروشگاه ها مسیرهای حرکتی رو با تغییر متریال در کفپوش ها مشخص می کنند.

پله ها:

در طراحی فروشگاه که باید نهایت استفاده از سطح زیربنایی فروشگاه را داشت، طراحی عناصر ارتباطی بین طبقات و پله ها باید با خلاقیت بیشتری طراح بشن. هر چند که در صورت داشتن طبقات در یک فروشگاه علاوه بر داشتن پله باید از رمپ و آسانسور برای حرکت معلولان استفاده کرد اما پله ها در فروشگاه می تونن به عنوان یک عنصر نمادین از یک برند باشند.
استاده کردن از یک مجسمه ی بزرگ یا نمایش برخی از محصولات قدیمی فروشگاه در مسیر پله ها و .... همه می تونه یک مسیر حرکتی جذاب ایجاد کنه. علاوه براین ایمنی در مسیر حرکتی پله ها خصوصا در فضاهای بزرگ و پر تردد موضع بسیار مهمی هست.

ستون ها: 

در فروشگاه هایی که دهنه های بزرگی دارند به اجبار باید از ستون استفاده کرد اما این عنصر نباید به عنوان المانی که دید رو مختل می کنه تبدیل بشه.  بلکه می تونیم با طراحی اون به عنوان بخشی برای نمایش کالا جذاب تر و کاربردیش کنیم. طوری که به عنوان یک تندیس زبیا به چشم بیاد.

در و پنجره:

در و پنجر های اضافی در فروشگاه به نوعی یک المان مزاحم برای طراح محسوب می شن بنابراین به نحوی باید اونها رو هنگام طراحی مدیریت کرد. در شیوه های سنتی از نرده یا کرکره برای ایجاد امنیت بر روی در ها و پنجره ها استفاده می شد. اما راهکارهای دیگه به این منظور می تونه،  نصب میله های چرخان در قسمت ورودی فضا به عنوان سرعت گیر، گذاشتن گیت های امنیتی و ... باشه. البته گذاشتن یک طول مسیر مناسب بین این موارد و آستانه خروجی هم از نکات مهم محسوب می شه.

خروجی کار طراحان همیشه با پوششی از رنگ در مقابل مخاطب خودنمایی می کنه. رنگ به شکل گیری احساس مثبت یا منفی از فضا مستقیما در ذهن مخاطب اثر می گذاره بنابراین رنگ شناسی و روانشناسی رنگ ها باید خیلی خوب توسط طراحان بررسی و در نظر گرفته بشه.
بنابراین طراح باید در مورد همنشینی رنگها و همخوانی اونها با متریال هایی که استفاده کرده آگاهی داشته باشه؛ به نوعی هماهنگی بین مصالح و بافت و رنگ. چون بینایی نخستین حس از مخاطب هست که درگیر می شه. رنگ ها می تونن نمایش دهنده ی فرهنگ و اقلیم منطقه باشند. پس نقش رنگ در نمایش هویت یک برند بسیار موثر است.
هر متریالی که در فروشگاه استفاده می شه در یک بافت خاصی نمایان می شه. بافت که در واقع حس لامسه و بینایی مخاطب رو درگیر می کنه و خیلی مهم هست که با هم تعادل و همخوانی داشته باشند. در واقع فضایی که از بافت ها متنوع اشباع شده آرامش بصری رو از مخاطب می گیره. بنابراین علاوه بر همخوانی بافت ها به مقاومت و امکان شست وشو هم باید توجه کرد.

نور نقش خیلی ویژه ای در ایجاد حس زندگی در فضا داره و جزء انکار ناپذیر در طراحی داخلی فروشگاه محسوب می شه. نورپردازی مناسب فضای داخلی مشتریان بیرونی رو به داخل فروشگاه سوق می ده؛ و باعث جلب توجه به کالایی خاص یا فرمی خاص در فروشگاه می شه.
نور پردازی از نظر نوع منبع نور به دو دسته ی نورهای طبیعی یا مصنوعی تقسیم می شه. تا جایی که ممکن است خوبه که از نور طبیعی برای فضا استفاده کنیم اما برای برخی فروشگاه ها مثل فروشگا های مواد غذایی نور ممکنه باعث فاسد شدن مواد غذایی بشه. ضمن اینکه تابش مداوم و مستمر نور آفتاب بر روی اجناسی مثل پوشاک می تونه در طولانی مدت باعث رنگ پریدگی و پوسیدگی اونها بشه.

قطعا ایجاد فضایی مطبوع که میزان گرما و سرما رو با بهترین کیفیت ارائه بده برای فرد ایجاد آرامش می کنه و باعث می شه بتونه ساعات طولانی تری داخل فروشگاه بمونه. هوایی مناسب و پاکیزه که میزان دما و رطوبت متعادل داشته باشه یکی از عوامل موفقیت فروشگاه ها محسوب می شه. ضمن اینکه راندمان کاری کارمندان و پرسنل فروشگاه هم بالا می ره.
بنابراین پیش بینی سیستم گرمایش و سرمایش در فضاهای فروشگاهی بسیار مهم خواهد بود. فروشگاه هایی که مساحت بزرگی دارند استفاده از سیستم هواساز باعث ایجاد آسایش در فضا می شه. طراح داخلی باید مسیرهای حرکتی این کانال ها رو در طراحی خودش لحاظ کنه.
در بسیاری از فروشگاه ها بالای درب ورودی اصلی یک دستگاه نصب می کنند تا باعث ایجاد پرده هوا شود. که با باز شدن در ها اتوماتیک به صورت خودکار فعال شده و با بسته شدن در از کار می افتد.
حتی استفاده از بوی مطبوع در فضا می تونه به نوعی تبدیل به نماد فروشگاه بشه. افراد از فضای نامطبوع فراری می شوند در حالی که رایحه ی خوشایند حتی می تونه باعث بالا رفتن ارقام فروش کالا بشه.
در تاسسیات باید به سیستم های برق رسانی قفسه هایی که نیاز به برق دارند هنگام جانمایی قفسه ها اهمیت داد . سیستم های اطفاء حریق، پخش صدا، نمایشگر های تبلیغاتی، سرد کننده ها، محل دفع زباله و خروج آب و .... همه باید از قبل پیش بینی بشه.

سخن آخر:
در این مقاله سیر متعادلی که عموم طراحان در  طراحی داخلی فروشگاه طی می کنند را توضیح دادم. البته در مقاله " برندینگ در طراحی داخلی" به بررسی نکاتی در طراحی فروشگاه اشاره شد که در بخش تئوری طراحی فروشگاه و تهیه کانسپت خاص مورد استفاده قرار می گیره. در این مقاله مراحل برنامه ریزی که در رسیدن به طرح های اولیه باید مد نظر قرار داد رو به صورتی عملی تر توضیح دادم.