رویاسازان بکراندیش
در حال بارگذاری...
ایران کشوری نیمه خشک و نسبتا آفتابی ست، و بسياري از نويسندگان و محققان ايراني و خارجی اتفاق نظر دارند که ايرانيان حساس ترين مردم دنیا نسبت به طراحي برای نور و نورپردازي اماكن معماري و استفاده از کیفیت های سایه و روشنایی هستند.
نور در معماري سنتي ايراني عاملي اساسي و تعيين كننده در طراحي و ساماندهی فضاهاي بزرگ و كوچك هست. در فرهنگ ایرانی مولفه های زیادی در تاثیر گیری از نور برای طراحی اهمیت دارند، از جمله باورهای مذهبی، حلال و حرام های شرعی و حتی فرهنگ همسایه نشینی.
معماران سنتي ایرانی نهايت توجه را به این موارد داشته اند و برآيندي از تمامي این موارد موجب شکل گیری قواعد و قوانین مشخصی شده که در اجرای بناها و ساخت و سازهای اثار تاریخی ما شایع و رایج بوده است. بنابراین هم از نور نهایت استفاده رو می کردند و هم از سایه ی بناها.
در ادبیات تاریخی ما "سایه" یک نه تنها المان شوم و نحس نبوده ، بلکه اصلاح "زیر سایه گرفتن" نمادی از پناه دادن و ایجاد امنیت است. همین اصلاحات و کنایات ادبی حاکی از این موضوع است که نور و سایه در فرهنگ ما ایرانیان جایگاه ویژه ای دارد.
بنابراین مشاهده می کنیم که جهت امتداد كوچه ها و خيابان ها به طور کامل تاثیر گرفته از حرکت خورشید در طول روز هستند و علاوه براین دسترسی به موقیعیت های مهم مثل محل چشمه و آب ، ارتفاع منطقه و نزديكي به ارك حكومتي و بازار و غيره همه با توجه به موقعیت قرار گیری خورشید در فصول گرم و سرد سال تعیین می شد.
به این ترتیب جنوب شهر برابر با پایین شهر بوده. معماران سنتی تلاش می کردند علاوه بر ایجاد سایه و جلوگیری از تابش مستقیم خورشید، حداکثر میزان استفاده از پنجره رو در ساخت و سازهاشون داشته باشند.
پنجره های بزرگ علاوه بر تامین روشنایی، محلی برای ایجاد زاویه ای به چشم اندازهای اطراف بود و مسیری برای تهویه هوا و جریان نسیم های ملایم محسوب می شد.
اما ضمن اینکه به تمامی این موارد توجه می شد، بحث توجه به حریم همسایه و محرم و نامحرم همیشه مورد توجه طراحان بود. اگر به شهرهایی که هنوز بافت قدیمی خود را حفظ کرده اند توجه کنیم، به ندرت پنجره ای را می بینیم که به فضاهای داخلی خانه همسایه خصوصا فضای نشیمن اشراف داشته باشد.
بنابراین برای شهر های قدیمی که چنین ویژگی دارند از می تونیم از کلمه "بافت" استفاده کنیم چون هر یک از اجزای شهر با هم تناسب و ارتباط ویژه دارند که مثل گره های بافت به هم تنیده شده اند. چیزی که در شهر های مدرن وجود نداره. طوری که خانه ها و بناها فقط در کنار همدیگه قرار دارند .... با کم ترین میزان ارتباط و تناسب .
این موضوع در ساختمان سازی شهر های بزرگ مثل: تهران، اصفهان و ... دیده می شه خصوصا در مناطقی که در بافت سنتی ساختمان مدرن و معاصر ساخته شده.
توجه نداشتن به حریم ها در ساخت و سازهای امروزی باعث شده پنجره ها و نورگیرهای ساختمان ها با پرده پوشانده بشه. و بنابراین در معماری امروزی پنجره با دیوار تفاوت چندانی نخواهد داشت.
البته تاسیسات برای تهویه هوا مثل کولرها، وسایل تامین گرمایش ساختمان مثل شوفاژ ها و همین طور لامپ ها برای تامین روشنایی به صورت مصنوعی نیازهای ساختمان را تامین می کنند اما تاثیر روانی مطلوبی رو طبیعتا ایجاد نخواهند کرد.
حتی اگر ساختمان طوری ساخته بشه که پنجره ها به ساختمان های همسایه اشراف نداشته باشند، مسدود کردن پنجره های با پرده همچنان رایج هست. اهل منزل هنوز از دیدن آرامش آسمان محروم هستند.
در معماری، چه از نظر علمی و تخصصی و چه از نظر اقلیمی و آب و هوا و حتی جنبه فرهنگی؛ توجه به اندازه ، ارتفاع ، جهت جغرافيايي ، تعداد و نسبت (و نزديكي و دوري) بنا با همسايگان موضوع مهمی هست. طوری که غفلت از هر کدوم از این موارد کیفیت بنای ساخته شده را کم خواهد کرد.
جلوه زیبایی هر چیزی زیر پرتو نور است و گرنه در تاریکی زیبایی مفهوم چندانی ندارد. البته زیبایی حقیق با نور معرفت قابل درک است که حتی در تاریکی هم می شه بهش رسید و زیبایی ظاهی با عزیزترین قوه ی حسیمون یعنی بینایی حس می شه. بنابراین بحث نور در مباحث زیبایی شناسی و هنر و درک و فهم فرم و شکل اهمیت پیدا خواهد کرد.
در هنر معماري، بحث نور يكي از اجزايي کلیدی و مهمی است كه در کنار مفاهيم ديگه ای مثل ساختار ،نظم در فضا، تناسبات، مصالح، رنگ و ... موضوعیت پیدا می کنه که در طراحي به عنوان يك عنصر جداگانه بايد نقش و سهم خودش رو داشته باشه.
يكي ویژگی های نور طبيعي، توالي و دگرگوني و حرکت کردن آن در طول روز خواهد بود كه باعث می شه تغییر حالات خورشید در ساعت های مختلف روز حس بشه.
حتی در تاريخ هنر نقاشي، در دوره امپرسيونيست ها توجه ویژه ای به نور وجود داشته. به نحوی که نقاشان برای امکان نقاشی زیر نور طبیعی و آفتاب آتلیه های خودشون رو ترک می کردند و به فضای باز می رفتند.
در سبک امپرسيونيست توجه به شدت رنگ ها در طول ساعات شبانه روز و همین طور انعکاس رنگ های اشیاء در یکدیگر بسیار اهمیت داشته.
نور پردازی فضاهای داخلی با توجه به تغییرات عمده ای که در معماری داخلی گذشته و امروز ایجاد شده، بسیار تغییرات داشته. در ادامه برخی از فضاهای مهم داخل منازل مسکونی رو توضیح خواهم داد.
آشپزخانه یا مطبخ در گذشته فضای کاملا محصوری بوده که به واسطه یک المان نوری در وسط سقف روشن می شده ، چون اکثر فعالیت ها در مرکز فضا آشپزخانه اتفاق میوفتاده.
اما امروزه کابیت های ثابت زمینی و سقفی حوزه ی کار متفاوت و در عین حال مشخصی رو برای افراد ایجاد کرده که همه ی این المان ها به نورپردازی نیاز دارند.
در آشپزخانه های امروزی بخش اعظمی از کار ها بر روی سطح کار کنار سینک و گاز انجام می شه؛ در حالی که در آشپزخانه های قدیمی تنوع و انطعاف پذیری برای فعالیت در آشپزخانه وجود داشت زیرا محل خاصی برای هم فعالیت به شیوه ی امروزی مشخص نشده بود.
اما هنوز چراغ های آویز سقفی در وسط آشپزخانه دیده می شه برای همین افراد پشت به نور فعالیت می کنند و هنگام کار از نور کافی برخوردار نیستند؛ بنابر این با توجه به تغییر ساختار طراحی آشپزخانه نسبت به گذشته نیاز داریم که برای منطقه های فعالیت افراد نور مناسب تعبیه کنیم. فضاهای مثل سطح روي اجاق گاز، سينك ظرفشويي و سطوح روي كابينت ها كه براي آماده سازي مواد تهیه غذا استفاده می شه.
بنابراین بالای اجاق گاز در صورت نبود نور داخل هود و همین طور بالای سینک ظرفشویی باید نور مصنوعی با کلید های مجزا تعبیه کرد.
اما سطح روی کابینت ها اغلب زیر کابینت های دیواری قرار گرفته بنابراین زیر کابینت های دیواری می تونیم نور مخفی هایی رو طراحی کنیم که سطح کار رو کاملا روشن کنه.
در صورتی که کابینت های زمینی عمق زیادی داشته باشند به نحوی که اشیای انتهایی به خوبی دیده نشوند، می تونیم داخل کابینت های نورهایی رو طراحی کنیم که با باز و بسته کردن در کابینت روشن و خاموش شوند.
استفاده از نور مرکزی در وسط آشپزخانه در صورتی که میز غذاخوری وجود داشته باشد ایده ی خوبی هست. نور آویز سقفی که ارتفاعش قابل تنظیم باشه در قسمت بالای میز غذا خوری انتخاب بسیار مناسبی خواهد بود. شۀ
از بین فضاهای داخلی نورپردازی سرویس های بهداشتی ساده تر و به نوعی کم اهمیت تره. چون به راحتی به واسطه یک نور سقفی مرکزی می تونیم روشنایی این فضا رو تامین کنیم.
البته نصب چراغ در بالا یا کنار آینه ضروری ست. اما نباید از چراغ هاي فلوئورسنت استفاده کرد چون نور ای نچراغ ها اشیاء رو به رنگ واقعیشون نشون نمیدن و باعث می شن اشیاء با رنگ غیر واقعیشون در آینه منعکس بشن.
فضای نشیمن در هر خانه مثل نورپردازی آشپزخانه اهمیت داره. چون بعد از آشپزخانه اعضای خانه در نشیمن دور هم جمع می شوند. نور پردازی فضای نشیمن باید قابلیت تغییر و کم و زیاد شدن داشته باشه. به عنوان مثال می شه از آباژور های زمینی استفاده کرد که می تونیم نورشون رو در طول شب کم و ملایم کنیم.
البته امروزه به دلیل استفاده مداوم از نور مصنوعی در کل شبانه روز به نوعی حرکت خورشید و تغییر زاویه آفتاب با تغییر ساعات روز در خانه ها دیده نمی شه اما بهتر هست که در طول شب نور فضای نشیمن کم و ملایم باشه تا به نوعی ارامش شب در این بخش از خانه حس بشه.
نورپردازی راهروها و راه پله ها رو نيز اصلا فراموش نكنيد. زیرا باید به منظور حفظ ایمنی افراد خانواده و مهمانان تا جایی که ممکن هست روشن باشند. البته میزان روشنایی راهرو ها می تونه به اندازه روشنایی پله ها نباشه چون این موضوع باعث می شه که مسیر حرکت در این فضاها جذاب تر به نظر برسه.
برای نور پردازی پله ها نباید از چراغ های دفنی استفاده کرد، چون باعث خیره گی چشم و تاری دید می شه برای همین پله ها باید از کنار یا از بالا به پایین نورپردازی بشوند.
این در حالی هست که در راهرو ها در صورتی که مسیر خطرناکی برای حرکت افراد وجود نداشته باشه می تونیم از نورهای دفنی استفاده کنیم. بسیاری از طراحان راهرو ها رو گالری های طولی می دونن که سعی می کنن از طریق نورپردازی فرد رو سرگرم کنند.
در هر دو حالت اگر نور پردازی از بالا به پایین باشه، استفاده کردن از چراغ هاي ديواري موضوع تعويض لامپ رو هم می تونه ساده تر كند .
سخن آخر '
در این مقاله سعی داشتم به بررسي نقش نور در معماري و معماري داخلی به عنوان يك مبحث سازنده و مفهوم بخش بپردازم .
ضمن اینکه در مقاله " اصول نورپردازی در برخی فضاهای عمومی" مواردی رو برای بهره گیری از نور مصنوعی در شب مطرح کردم اما همچنان باید بگم که از اونجایی که بیشترین میزان بهره وری از یک ساختمان معمولا در ساعات روز است، مبحث نور در معماری موضوع بسیار مهمی هست.
امیدوارم ساختمان هایی برای آیندگان به جا بگذاریم که مانند نیاکانمون حداکثر میزان بهره وری از نور طبیعی به عنوان یک عنصر کاملا اثر بخش رو داشته باشند.
ایران کشوری نیمه خشک و نسبتا آفتابی ست، و بسياري از نويسندگان و محققان ايراني و خارجی اتفاق نظر دارند که ايرانيان حساس ترين مردم دنیا نسبت به طراحي برای نور و نورپردازي اماكن معماري و استفاده از کیفیت های سایه و روشنایی هستند.
نور در معماري سنتي ايراني عاملي اساسي و تعيين كننده در طراحي و ساماندهی فضاهاي بزرگ و كوچك هست. در فرهنگ ایرانی مولفه های زیادی در تاثیر گیری از نور برای طراحی اهمیت دارند، از جمله باورهای مذهبی، حلال و حرام های شرعی و حتی فرهنگ همسایه نشینی.
معماران سنتي ایرانی نهايت توجه را به این موارد داشته اند و برآيندي از تمامي این موارد موجب شکل گیری قواعد و قوانین مشخصی شده که در اجرای بناها و ساخت و سازهای اثار تاریخی ما شایع و رایج بوده است. بنابراین هم از نور نهایت استفاده رو می کردند و هم از سایه ی بناها.
در ادبیات تاریخی ما "سایه" یک نه تنها المان شوم و نحس نبوده ، بلکه اصلاح "زیر سایه گرفتن" نمادی از پناه دادن و ایجاد امنیت است. همین اصلاحات و کنایات ادبی حاکی از این موضوع است که نور و سایه در فرهنگ ما ایرانیان جایگاه ویژه ای دارد.
بنابراین مشاهده می کنیم که جهت امتداد كوچه ها و خيابان ها به طور کامل تاثیر گرفته از حرکت خورشید در طول روز هستند و علاوه براین دسترسی به موقیعیت های مهم مثل محل چشمه و آب ، ارتفاع منطقه و نزديكي به ارك حكومتي و بازار و غيره همه با توجه به موقعیت قرار گیری خورشید در فصول گرم و سرد سال تعیین می شد.
به این ترتیب جنوب شهر برابر با پایین شهر بوده. معماران سنتی تلاش می کردند علاوه بر ایجاد سایه و جلوگیری از تابش مستقیم خورشید، حداکثر میزان استفاده از پنجره رو در ساخت و سازهاشون داشته باشند.
پنجره های بزرگ علاوه بر تامین روشنایی، محلی برای ایجاد زاویه ای به چشم اندازهای اطراف بود و مسیری برای تهویه هوا و جریان نسیم های ملایم محسوب می شد.
اما ضمن اینکه به تمامی این موارد توجه می شد، بحث توجه به حریم همسایه و محرم و نامحرم همیشه مورد توجه طراحان بود. اگر به شهرهایی که هنوز بافت قدیمی خود را حفظ کرده اند توجه کنیم، به ندرت پنجره ای را می بینیم که به فضاهای داخلی خانه همسایه خصوصا فضای نشیمن اشراف داشته باشد.
بنابراین برای شهر های قدیمی که چنین ویژگی دارند از می تونیم از کلمه "بافت" استفاده کنیم چون هر یک از اجزای شهر با هم تناسب و ارتباط ویژه دارند که مثل گره های بافت به هم تنیده شده اند. چیزی که در شهر های مدرن وجود نداره. طوری که خانه ها و بناها فقط در کنار همدیگه قرار دارند .... با کم ترین میزان ارتباط و تناسب .
این موضوع در ساختمان سازی شهر های بزرگ مثل: تهران، اصفهان و ... دیده می شه خصوصا در مناطقی که در بافت سنتی ساختمان مدرن و معاصر ساخته شده.
توجه نداشتن به حریم ها در ساخت و سازهای امروزی باعث شده پنجره ها و نورگیرهای ساختمان ها با پرده پوشانده بشه. و بنابراین در معماری امروزی پنجره با دیوار تفاوت چندانی نخواهد داشت.
البته تاسیسات برای تهویه هوا مثل کولرها، وسایل تامین گرمایش ساختمان مثل شوفاژ ها و همین طور لامپ ها برای تامین روشنایی به صورت مصنوعی نیازهای ساختمان را تامین می کنند اما تاثیر روانی مطلوبی رو طبیعتا ایجاد نخواهند کرد.
حتی اگر ساختمان طوری ساخته بشه که پنجره ها به ساختمان های همسایه اشراف نداشته باشند، مسدود کردن پنجره های با پرده همچنان رایج هست. اهل منزل هنوز از دیدن آرامش آسمان محروم هستند.
در معماری، چه از نظر علمی و تخصصی و چه از نظر اقلیمی و آب و هوا و حتی جنبه فرهنگی؛ توجه به اندازه ، ارتفاع ، جهت جغرافيايي ، تعداد و نسبت (و نزديكي و دوري) بنا با همسايگان موضوع مهمی هست. طوری که غفلت از هر کدوم از این موارد کیفیت بنای ساخته شده را کم خواهد کرد.
جلوه زیبایی هر چیزی زیر پرتو نور است و گرنه در تاریکی زیبایی مفهوم چندانی ندارد. البته زیبایی حقیق با نور معرفت قابل درک است که حتی در تاریکی هم می شه بهش رسید و زیبایی ظاهی با عزیزترین قوه ی حسیمون یعنی بینایی حس می شه. بنابراین بحث نور در مباحث زیبایی شناسی و هنر و درک و فهم فرم و شکل اهمیت پیدا خواهد کرد.
در هنر معماري، بحث نور يكي از اجزايي کلیدی و مهمی است كه در کنار مفاهيم ديگه ای مثل ساختار ،نظم در فضا، تناسبات، مصالح، رنگ و ... موضوعیت پیدا می کنه که در طراحي به عنوان يك عنصر جداگانه بايد نقش و سهم خودش رو داشته باشه.
يكي ویژگی های نور طبيعي، توالي و دگرگوني و حرکت کردن آن در طول روز خواهد بود كه باعث می شه تغییر حالات خورشید در ساعت های مختلف روز حس بشه.
حتی در تاريخ هنر نقاشي، در دوره امپرسيونيست ها توجه ویژه ای به نور وجود داشته. به نحوی که نقاشان برای امکان نقاشی زیر نور طبیعی و آفتاب آتلیه های خودشون رو ترک می کردند و به فضای باز می رفتند.
در سبک امپرسيونيست توجه به شدت رنگ ها در طول ساعات شبانه روز و همین طور انعکاس رنگ های اشیاء در یکدیگر بسیار اهمیت داشته.
نور پردازی فضاهای داخلی با توجه به تغییرات عمده ای که در معماری داخلی گذشته و امروز ایجاد شده، بسیار تغییرات داشته. در ادامه برخی از فضاهای مهم داخل منازل مسکونی رو توضیح خواهم داد.
آشپزخانه یا مطبخ در گذشته فضای کاملا محصوری بوده که به واسطه یک المان نوری در وسط سقف روشن می شده ، چون اکثر فعالیت ها در مرکز فضا آشپزخانه اتفاق میوفتاده.
اما امروزه کابیت های ثابت زمینی و سقفی حوزه ی کار متفاوت و در عین حال مشخصی رو برای افراد ایجاد کرده که همه ی این المان ها به نورپردازی نیاز دارند.
در آشپزخانه های امروزی بخش اعظمی از کار ها بر روی سطح کار کنار سینک و گاز انجام می شه؛ در حالی که در آشپزخانه های قدیمی تنوع و انطعاف پذیری برای فعالیت در آشپزخانه وجود داشت زیرا محل خاصی برای هم فعالیت به شیوه ی امروزی مشخص نشده بود.
اما هنوز چراغ های آویز سقفی در وسط آشپزخانه دیده می شه برای همین افراد پشت به نور فعالیت می کنند و هنگام کار از نور کافی برخوردار نیستند؛ بنابر این با توجه به تغییر ساختار طراحی آشپزخانه نسبت به گذشته نیاز داریم که برای منطقه های فعالیت افراد نور مناسب تعبیه کنیم. فضاهای مثل سطح روي اجاق گاز، سينك ظرفشويي و سطوح روي كابينت ها كه براي آماده سازي مواد تهیه غذا استفاده می شه.
بنابراین بالای اجاق گاز در صورت نبود نور داخل هود و همین طور بالای سینک ظرفشویی باید نور مصنوعی با کلید های مجزا تعبیه کرد.
اما سطح روی کابینت ها اغلب زیر کابینت های دیواری قرار گرفته بنابراین زیر کابینت های دیواری می تونیم نور مخفی هایی رو طراحی کنیم که سطح کار رو کاملا روشن کنه.
در صورتی که کابینت های زمینی عمق زیادی داشته باشند به نحوی که اشیای انتهایی به خوبی دیده نشوند، می تونیم داخل کابینت های نورهایی رو طراحی کنیم که با باز و بسته کردن در کابینت روشن و خاموش شوند.
استفاده از نور مرکزی در وسط آشپزخانه در صورتی که میز غذاخوری وجود داشته باشد ایده ی خوبی هست. نور آویز سقفی که ارتفاعش قابل تنظیم باشه در قسمت بالای میز غذا خوری انتخاب بسیار مناسبی خواهد بود. شۀ
از بین فضاهای داخلی نورپردازی سرویس های بهداشتی ساده تر و به نوعی کم اهمیت تره. چون به راحتی به واسطه یک نور سقفی مرکزی می تونیم روشنایی این فضا رو تامین کنیم.
البته نصب چراغ در بالا یا کنار آینه ضروری ست. اما نباید از چراغ هاي فلوئورسنت استفاده کرد چون نور ای نچراغ ها اشیاء رو به رنگ واقعیشون نشون نمیدن و باعث می شن اشیاء با رنگ غیر واقعیشون در آینه منعکس بشن.
فضای نشیمن در هر خانه مثل نورپردازی آشپزخانه اهمیت داره. چون بعد از آشپزخانه اعضای خانه در نشیمن دور هم جمع می شوند. نور پردازی فضای نشیمن باید قابلیت تغییر و کم و زیاد شدن داشته باشه. به عنوان مثال می شه از آباژور های زمینی استفاده کرد که می تونیم نورشون رو در طول شب کم و ملایم کنیم.
البته امروزه به دلیل استفاده مداوم از نور مصنوعی در کل شبانه روز به نوعی حرکت خورشید و تغییر زاویه آفتاب با تغییر ساعات روز در خانه ها دیده نمی شه اما بهتر هست که در طول شب نور فضای نشیمن کم و ملایم باشه تا به نوعی ارامش شب در این بخش از خانه حس بشه.
نورپردازی راهروها و راه پله ها رو نيز اصلا فراموش نكنيد. زیرا باید به منظور حفظ ایمنی افراد خانواده و مهمانان تا جایی که ممکن هست روشن باشند. البته میزان روشنایی راهرو ها می تونه به اندازه روشنایی پله ها نباشه چون این موضوع باعث می شه که مسیر حرکت در این فضاها جذاب تر به نظر برسه.
برای نور پردازی پله ها نباید از چراغ های دفنی استفاده کرد، چون باعث خیره گی چشم و تاری دید می شه برای همین پله ها باید از کنار یا از بالا به پایین نورپردازی بشوند.
این در حالی هست که در راهرو ها در صورتی که مسیر خطرناکی برای حرکت افراد وجود نداشته باشه می تونیم از نورهای دفنی استفاده کنیم. بسیاری از طراحان راهرو ها رو گالری های طولی می دونن که سعی می کنن از طریق نورپردازی فرد رو سرگرم کنند.
در هر دو حالت اگر نور پردازی از بالا به پایین باشه، استفاده کردن از چراغ هاي ديواري موضوع تعويض لامپ رو هم می تونه ساده تر كند .
سخن آخر '
در این مقاله سعی داشتم به بررسي نقش نور در معماري و معماري داخلی به عنوان يك مبحث سازنده و مفهوم بخش بپردازم .
ضمن اینکه در مقاله " اصول نورپردازی در برخی فضاهای عمومی" مواردی رو برای بهره گیری از نور مصنوعی در شب مطرح کردم اما همچنان باید بگم که از اونجایی که بیشترین میزان بهره وری از یک ساختمان معمولا در ساعات روز است، مبحث نور در معماری موضوع بسیار مهمی هست.
امیدوارم ساختمان هایی برای آیندگان به جا بگذاریم که مانند نیاکانمون حداکثر میزان بهره وری از نور طبیعی به عنوان یک عنصر کاملا اثر بخش رو داشته باشند.
